Người chưa thành niên là những người chưa hoàn toàn phát triển đầy đủ về nhân cách (thể chất và tinh thần), chưa có đầy đủ quyền lợi và nghĩa vụ của một công dân. Pháp luật ở mỗi quốc gia quy định độ tuổi cụ thể của người chưa thành niên cũng có sự khác nhau tuy nhiên theo quy định tại Điều 1 Công ước quốc tế về quyền trẻ em được Đại hội đồng Liên hợp quốc thông qua ngày 20/11/1989 có ghi: “Trong phạm vi Công ước này, trẻ em có nghĩa là người dưới 18 tuổi, trừ trường hợp luật pháp áp dụng đối với trẻ em có quy định tuổi thành niên sớm hơn”.
Ở nước ta độ tuổi người chưa thành niên được xác định thống nhất trong Hiến pháp, Bộ luật Hình sự năm, Bộ luật tố tụng hình sự, Bộ luật Lao động, Bộ luật Dân sự, Luật xử lý vi phạm hành chính và một số văn bản quy phạm pháp luật khác. Tất cả các văn bản pháp luật đó đều quy định tuổi của người chưa thành niên là dưới 18 tuổi và quy định riêng những chế định pháp luật đối với người chưa thành niên trong từng lĩnh vực cụ thể.
Như vậy, về khái niệm: Người chưa thành niên là người dưới 18 tuổi, chưa phát triển hoàn thiện về thể chất và tinh thần, chưa có đầy đủ các quyền và nghĩa vụ pháp lý như người đã thành niên. Và chúng ta cần phân biệt khái niệm người chưa thành niên khác với khái niệm trẻ em. Theo Điều 1 Luật Bảo vệ, chăm sóc và Giáo dục trẻ em quy định: “Trẻ em là công dân Việt Nam dưới 16 tuổi”.
Ảnh minh hoạ
Người chưa thành niên thực hiện các giao dịch dân sự như thế nào?
Theo quy định tại Điều 21 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định việc thực hiện các lao dịch dân sự của người thành niên được quy định cụ thể như sau:
- Giao dịch dân sự của người chưa đủ sáu tuổi do người đại diện theo pháp luật của người đó xác lập, thực hiện .
- Người từ đủ sáu tuổi đến chưa đủ mười lăm tuổi khi xác lập, thực hiện giao dịch dân sự phải được người đại diện theo pháp luật đồng ý, trừ giao dịch dân sự phục vụ nhu cầu sinh hoạt hàng ngày phù hợp với lứa tuổi.
- Người từ đủ mười lăm tuổi đến chưa đủ mười tám tuổi tự mình xác lập, thực hiện giao dịch dân sự, trừ giao dịch dân sự liên quan đến bất động sản, động sản phải đăng ký và giao dịch dân sự khác theo quy định của pháp luật phải được người đại diện theo pháp luật đồng ý.
Người đại diện và người đại diện theo pháp luật của người chưa thành niên
- Theo quy định tại Khoản 1 Điều 134 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định: Đại diện là việc cá nhân, pháp nhân (gọi chung là đại diện ) nhân danh và vì lợi ích của cá nhân hoặc pháp nhân khác (gọi chung là người được đại diện ) xác lập, thực hiện giao dịch dân sự.
- Đại diện theo pháp luật của người chưa thành niên là cha mẹ hoặc người giám hộ của người chưa thành niên đó.
Người giám hộ và việc giám hộ đối với người chưa thành niên
- Theo quy định tại khoản một Điều 46 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định: Giám hộ là việc cá nhân, pháp luật quy định, được Uỷ ban nhân dân cấp xã cử, được Tòa án chỉ định, có năng lực hành vi dân sự đầy đủ; lựa chọn người giám hộ cho mình khi họ ở tình trạng cần được giám hộ, cá nhân, pháp nhân được lựa chọn là người giám hộ nếu người này đồng để thực hiện việc chăm sóc, bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi.
- Việc giám hộ phải được đăng ký tại cơ quan nhà nước có thẩm quyền theo qui định của pháp luật về hộ tịch. Người giám hộ đương nhiên mà không đăng ký việc giám hộ thì vẫn phải thực hiện nghĩa vụ của người giám hộ.
- Đối với trường hợp người có năng lực hành vi dân sự đầy đủ lựa chọn người giám hộ cho mình thì việc lựa chọn người giám hộ phải được lập thành văn bản có công chứng hoặc chứng thực.
Trong trường hợp nào người chưa thành niên bắt buộc phải có người giám hộ
Theo quy định tại Điểm a, b Khoảng 1 Điều 47 bộ luật Dân sự năm 2015 quy định người được giám hộ là người chưa thành niên bao gồm:
- Người chưa thành niên không còn cha, mẹ hoặc không xác định được cha, mẹ;
- Người chưa thành niên có cha, mẹ nhưng cha, mẹ đều mất năng lực hành vi dân sự; cha, mẹ đều có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi; cha, mẹ đều bị hạn chế năng lực hành vi dân sự; cha, mẹ đều bị Tòa án tuyên bố hạn chế quyền đối với con; cha, mẹ đều không có điều kiện chăm sóc, giáo dục con và có yêu cầu người giám hộ; và Điều 52 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định: Người giám hộ đương nhiên của người chưa thành niên thuộc đối tượng là người được giám hộ được xác định theo thứ tự sau đây:
(1) Anh ruột là anh cả hoặc chị ruột là chị cả là người giám hộ; nếu anh cả hoặc chị cả không có đủ điều kiện làm người giám hộ thì anh ruột hoặc chị ruột tiếp theo là người giám hộ, trừ trường hợp có thỏa thuận anh ruột hoặc chị ruột khác làm người giám hộ;
(2) Trường hợp không có người giám hộ thuộc mục
(1) nêu trên thì ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại là người giám hộ hoặc những người này thỏa thuận cử một hoặc một số người trong số họ làm người giám hộ;
(3) Trường hợp không có người giám hộ thuộc mục
(1) và mục
(2) nêu trên thì bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột hoặc dì ruột là người giám hộ.
(4) Ngoài ra, trong trường hợp người chưa thành niên không có người giám hộ đương nhiên tại các mục
(1),
(2), và
(3) nêu trên thì Ủy ban nhân dân cấp xã nơi cư trú của người được giám hộ có trách nhiệm cử người giám hộ (Điều 54 của Bộ luật Dân sự năm 2015). Đồng thời, trong trường hợp cử, chỉ định người giám hộ cho người chưa thành niên từ đủ sáu tuổi trở lên thì phải xem xét nguyện vọng của người này. Việt cử người giám hộ phải được sự đồng ý của người được cử làm người giám hộ và phải được lập thành văn bản, trong đó ghi rõ lý do cử người giám hộ, quyền, nghĩa vụ cụ thể của người giám hộ, tình trạng tài sản của người được giám hộ.
Năng lực chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại của cá nhân là người chưa thành niên
Theo quy định tại Điều 586 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định:
- Người chưa đủ mười lăm tuổi gây thiệt hại mà còn cha, mẹ phải bồi thường toàn bộ thiệt hại; nếu tài sản của cha, mẹ không đủ để bồi thường mà con chưa thành niên gây thiệt hại có tài sản riêng thì lấy tài sản đó để bồi thường phần còn thiếu, trừ trường hợp quy định tại Điều 599 của Bộ luật Dân sự năm 2015 về bồi thường thiệt hại do người dưới mười lăm tuổi, người mất năng lực hành vi dân sự gây ra trong thời gian trường học, bệnh viện, pháp nhân khác trực tiếp quản lý.
- Người từ đủ mười lăm tuổi đến chưa đủ mười tám tuổi gây thiệt hại thì phải bồi thường bằng tài sản của mình; nếu không đủ tài sản để bồi thường thì cha, mẹ phải bồi thường phần còn thiếu bằng tài sản của mình.
- Người chưa thành niên gây thiệt hại mà có người giám hộ thì người giám hộ đó được dùng tài sản của người được giám hộ để bồi thường; nếu người được giám hộ không có tài sản hoặc không đủ tài sản để bồi thường thì người giám hộ phải bồi thường bằng tài sản của mình; nếu người giám hộ chứng minh được mình không có lỗi trong việc giám hộ thì không phải lấy tài sản của mình để bồi thường../.
LS. Tuấn