Sản phẩm chôm chôm Ia Grai đã được Cục Sở hữu trí tuệ cấp nhãn hiệu chứng nhận. Ảnh: Đức Thụy

Việc ứng dụng khoa học công nghệ trong trồng cây ăn quả ngày càng được chú trọng. Cuối năm 2022, toàn tỉnh có 19.565,4 ha cây ăn quả canh tác theo tiêu chuẩn nông nghiệp tốt (VietGAP, GlobalGAP), trong đó có 9.185,9 ha được chứng nhận đạt tiêu chuẩn VietGAP, GlobalGAP gồm: 865,8 ha sầu riêng, 446 ha bơ, 2.850,6 ha chuối, 2.961 ha chanh dây, 541 ha xoài, 210 ha mít, 351,1 ha thanh long, 739 ha dứa, 102,3 ha bưởi, 29,6 ha cam, 12 ha na, 5 ha nhãn và 72,5 ha các loại cây ăn quả khác. Diện tích cây ăn quả ứng dụng công nghệ tưới tiên tiến, tiết kiệm nước hiện có 12.988,5 ha, trong đó, 6.679,5 ha do người dân đầu tư (3.831,6 ha chanh dây và 2.847,9 ha cây ăn quả các loại), 6.300,5 ha do doanh nghiệp đầu tư (3.287,1 ha chuối, 739 ha dứa, 410 ha bơ, 581,9 ha sầu riêng, 533,6 ha xoài, 257 ha mít, 383,1 ha thanh long, 108,8 ha bưởi) và 8,5 ha do Nhà nước đầu tư xây dựng mô hình trình diễn để người dân học tập, nhân rộng trong sản xuất.

Cùng với đó, những năm gần đây, một số địa phương, doanh nghiệp trong tỉnh đã triển khai thực hiện nhiều mô hình trồng cây ăn quả theo tiêu chuẩn nông nghiệp tốt, ứng dụng công nghệ cao mang lại hiệu quả kinh tế cao. Tại xã Ia Tiêm, Ia Glai (huyện Chư Sê) và Ia Băng (huyện Đak Đoa), Công ty cổ phần Gia súc Lơ Pang đầu tư liên kết phát triển 658,2 ha chuối già hương Nam Mỹ ứng dụng công nghệ cao, sản xuất theo tiêu chuẩn GlobalGAP để xuất khẩu sang thị trường Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc. Tại xã Ia Blứ (huyện Chư Pưh), Hợp tác xã Nông nghiệp hữu cơ Đại Ngàn đầu tư trồng 29,2 ha sầu riêng được chứng nhận đạt tiêu chuẩn VietGAP và sản phẩm được tỉnh chứng nhận đạt OCOP 3 sao.

Việc xây dựng mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói trái cây xuất khẩu và xây dựng nhãn hiệu, chỉ dẫn địa lý cũng được triển khai quyết liệt, hiệu quả. Đến nay, toàn tỉnh đã được cấp 74 mã số vùng trồng với tổng diện tích 6.362,75 ha cây ăn quả phục vụ xuất khẩu. Trong đó, chanh dây có 19 mã số với tổng diện tích 586,83 ha; dưa hấu 9 mã số với tổng diện tích 735 ha; chuối 22 mã số với tổng diện tích 2.899,63 ha; xoài 6 mã số với tổng diện tích 308,88 ha; thanh long 8 mã số với tổng diện tích 547,19 ha; mít 10 mã số với tổng diện tích 1.285,22 ha. Bên cạnh đó, toàn tỉnh đã được cấp 22 mã số cơ sở đóng gói trái cây xuất khẩu với tổng công suất khoảng 655-795 tấn quả tươi/ngày. Một số sản phẩm cây ăn quả đã được Cục Sở hữu trí tuệ cấp nhãn hiệu chứng nhận như: chôm chôm Ia Grai, chanh dây Gia Lai.

Vợ chồng ông Vũ Xuân Hệ (xã Đak Pơ Pho, huyện Kông Chro) chăm sóc vườn nhãn của gia đình. Ảnh: Minh Nguyễn

Tỉnh đã thu hút được một số doanh nghiệp, hợp tác xã đầu tư ứng dụng tiến bộ khoa học công nghệ vào sản xuất như: công nghệ tưới tiết kiệm nước, công nghệ giám định bệnh vi rút, công nghệ bảo quản trái cây, công nghệ xử lý hơi nước nóng cho trái cây... Toàn tỉnh có trên 50 doanh nghiệp và 32 hợp tác xã đầu tư phát triển cây ăn quả với diện tích 9.144,4 ha (doanh nghiệp 8.526,6 ha, hợp tác xã 617,8 ha). Tỉnh cũng đã thu hút các doanh nghiệp đầu tư xây dựng các nhà máy chế biến sản phẩm rau quả như: Nhà máy chế biến rau quả của Công ty cổ phần Thực phẩm xuất khẩu Đồng Giao với công suất 52.000 tấn sản phẩm/năm; Nhà máy sơ chế, chế biến, đóng gói trái cây tươi và trái cây cấp đông IQF của Công ty cổ phần Hoàng Anh Gia Lai với công suất 36.500 tấn sản phẩm/năm; Nhà máy chế biến trái cây Quicornac của Công ty DIVAFRUIT S.A với công suất 15.000 tấn sản phẩm/năm; Nhà máy chế biến sản phẩm trái cây của Công ty Vật tư tổng hợp Hưng Nguyên với công suất 341 tấn sản phẩm/năm. Ngoài ra, trên địa bàn tỉnh còn có hàng trăm cơ sở sơ chế, chế biến các sản phẩm trái cây sấy dẻo và sấy giòn (mít, xoài, chuối, khoai lang, thanh long…) quy mô nhỏ của các hộ gia đình, cá nhân, hợp tác xã, doanh nghiệp.

Cần giải pháp đồng bộ để nâng cao chuỗi giá trị

Cùng với những kết quả đạt được bước đầu, việc phát triển sản xuất gắn với chế biến và tiêu thụ sản phẩm trái cây của tỉnh đang gặp nhiều khó khăn, hạn chế. Cụ thể, tỷ lệ nguyên liệu trái cây đưa vào chế biến đạt thấp (dưới 16%), chủ yếu được tiêu thụ dưới dạng tươi; quy mô chế biến, bảo quản một số loại quả (sầu riêng, bơ, xoài, thanh long, mít…) không nhiều, chỉ tập trung tại cơ sở của hộ gia đình, hợp tác xã, tổ hợp tác và doanh nghiệp nhỏ. Bên cạnh đó, tỉnh còn thiếu các cơ sở chế biến, bảo quản quy mô lớn, hiện đại, chế biến sâu, đáp ứng đủ điều kiện cho thị trường xuất khẩu cũng như tiêu thụ nông sản cho nông dân; việc đầu tư cho công nghiệp chế biến trái cây chưa tương xứng với tốc độ phát triển của sản xuất; tổ chức sản xuất cây ăn quả theo mô hình chuỗi giá trị còn nhiều hạn chế, chưa có sự gắn kết chặt chẽ giữa công nghiệp chế biến với sản xuất nguyên liệu và thị trường tiêu thụ.

Công nhân Công ty cổ phần Nông nghiệp công nghệ cao Hưng Sơn sơ chế chuối. Ảnh: Lê Nam

Để phát triển cây ăn quả tương xứng với tiềm năng, lợi thế, tỉnh cần có các giải pháp đồng bộ để thực hiện hiệu quả chính sách thu hút doanh nghiệp đầu tư liên kết phát triển sản xuất và hình thành, phát triển các khu, vùng nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao, sản xuất theo quy trình nông nghiệp tốt, nông nghiệp hữu cơ. Tỉnh cũng cần tổ chức rà soát, đẩy mạnh việc chuyển đổi diện tích cây trồng không hiệu quả sang phát triển cây ăn quả; xác định phát triển vùng nguyên liệu cây ăn quả gắn với cơ sở, nhà máy biến trên địa bàn phục vụ tiêu dùng trong nước và xuất khẩu.

Bên cạnh đó, cần tăng cường chế biến, đa dạng các sản phẩm từ cây ăn quả. Chú trọng đa dạng hóa sản phẩm chế biến; chuyển dịch cơ cấu từ sản phẩm thô sang sản phẩm chế biến tinh. Đẩy mạnh chế biến sâu, chế biến tổng hợp để tạo ra giá trị gia tăng cao (thực phẩm ăn liền, thực phẩm chức năng, thực phẩm giàu dinh dưỡng và mỹ phẩm), nhất là đối với những mặt hàng còn nhiều dư địa mà tỉnh có lợi thế về sản xuất và tỷ lệ đưa vào chế biến còn thấp như: bơ, sầu riêng, chuối, xoài, mít, nhãn, na... Khuyến khích chế biến phế phụ phẩm trong sản xuất, chế biến rau quả để tạo ra các sản phẩm có giá trị kinh tế và bảo vệ môi trường (thức ăn chăn nuôi, sản xuất phân hữu cơ và phân hữu cơ vi sinh). Hình thành và phát triển các mô hình doanh nghiệp kinh tế tuần hoàn trong ngành chế biến rau quả.

Ngoài ra, tỉnh cần làm tốt hơn việc thu hút đầu tư và hỗ trợ quảng bá, kết nối, xúc tiến thương mại. Thường xuyên cập nhật, bổ sung danh mục dự án kêu gọi đầu tư, đảm bảo chuyển tải thông điệp và các thông tin cụ thể để các nhà đầu tư nghiên cứu, tìm hiểu cơ hội đầu tư sản xuất và chế biến trái cây tại tỉnh. Huy động tối đa nguồn lực hỗ trợ cho công tác xúc tiến, thu hút đầu tư; chú trọng nâng cao hiệu quả, khả năng nắm bắt, kết nối, tìm kiếm cơ hội thu hút đầu tư. Đồng thời, tăng cường quảng bá tiềm năng, thế mạnh và có kế hoạch, lộ trình cụ thể để kêu gọi các nhà đầu tư trong và ngoài nước đầu tư phát triển các khu, vùng nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao gắn sản xuất với chế biến, tiêu thụ sản phẩm rau quả. Hỗ trợ đưa sản phẩm nông nghiệp lên các sàn giao dịch thương mại điện tử, đặc biệt ưu tiên các sản phẩm OCOP, sản phẩm được chứng nhận an toàn.​